TÜRKİYE’DE BİR İLK ŞEYH HAMDULLAH EFENDİNİN MUSHAF-I ŞERÎF’İ

Bu yazımda; İslam yazı sanatını zirveye taşıyan Buhara'dan Amasya'ya göç etmiş Şeyh Mustafa'nın oğlu olarak tanınan hattat Şeyh Hamdullah’ı (Hicri:840 veya Milâdi 1426 - 1429 ) ve yazdığı “Mushaf-ı Şerîf”i tanıtmaya çalışacağım.

           Amasyalı Şeyh Hamdullah’ın, Sultan II. Bayezid’in okuması için özel olarak yazdığı ve bugün Topkapı Sarayı Müzesinde muhafaza edilen Mushaf-ı Şerîf-i, “Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı” tarafından yürütülen titiz bir çalışma sonunda orijinal baskısı yapılarak yayımlanmıştır.

Sultan II. Bayezid'in hat hocalığını da yapan Şeyh Hamdullah'ın yaklaşık 500 yıl önce yazdığı “Mushaf-ı Şerif” klasik hat sanatımıza getirdiği yeniliklerin yanı sıra harikulade tezyinat ve cildiyle ülkemizdeki en değerli el yazması Kur’an-ı Kerim’lerin arasında yer almaktadır.

Şeyh Hamdullah hattı Mushaf-ı Şerif,  klasik hat sanatında daha önce örneğine pek rastlanmayan harekeli nesih hatla yazılmış ve böylece okumada kolaylık sağlanmıştır. Şeyh Hamdullah’ın geliştirdiği bu kitabet üslubu zamanla muhakkak, reyhanî veya aklâm-ı sittenin karışık olarak kullanıldığı kitabet türünün yerini almış ve bütün İslâm dünyasında Şeyh Hamdullah'ın geliştirdiği nesih hatla mushaf yazma geleneği hâkim olmuştur.

Seyrine doyulmaz güzellikte bir hatta sahip olan Mushaf-ı Şerîf’in metni altın ve siyah cetvellerle çerçeve içine alınmış, hizb, aşr, cüz, hams, secde güllerindeki hat ile sûre başı yazıları zamanla Kur’ân metnine karışmasını önlemek için beyaz mürekkeple ve rika hatla yazılmıştır.

Sultan II. Bâyezid’in hizmetkârlarından müzehhip Hasan b. Abdullah tarafından yapılan tezhipte, o devrin desen, motif ve renk özellikleri büyük bir ustalıkla uygulanmıştır. Eserin Cildinin dış ve iç yüzeyinde sahtiyan deri üzerine şemse, köşebent, salbek ve zencirek formları, hatâyî ve rûmî motifleri kabartma olarak sade ve zarif bir tarzda işlenmiştir.

Mushaf-ı Şerîf, günümüz baskı teknolojilerindeki tüm yöntemler denenerek ulaşılabilen en üst kalitede 1000 adet basılıp “Şeyh Hamdullah ve Yazdığı Mushaf-ı Şerîf” adlı Türkçe - İngilizce kitapçıkla birlikte özel kutusunda sertifikalı olarak yayımlanmıştır.

Eser 600 di’pi çözünürlükte fotoğraflanıp grafik ve 10 renk yapılmıştır. Kur’ân-ı Kerîm tıpkıbasım uygulamalarında ülkemizde ilk defa başvurulan bu yöntemle aynı rengin farklı tonları esere yansıtılabilmiş, sayfalardaki çeşitli leke izleri ve renk geçişleri başarıyla aktarılmıştır. Bu noktada pantone renklerden olabildiğince kaçınılarak asıl nüshadaki doğal dokunun elde edilmesi amaçlanmıştır. Eserdeki yaldız efektini alabilmek için ise kimi sûrebaşlarında iki yaldız ve çeşitli boyalar katılmak suretiyle dördüncü bir yaldız efekti elde edilmiştir.

Ülkemizde en yaygın kullanıma sahip klasik tram baskı yönteminin yerine  tezhipli bölümlerdeki fırça boyasının sahip olduğu doğal dokuyu ve sayfa zeminlerindeki gerçeklik hissini en hassas biçimde yansıtabilecek kum tram yöntemi kullanılarak eser iki geçişte basılmıştır.

Tıpkıbasımın kapağında, orijinaline en yakın doku ve renge sahip iki ayrı hakiki deri üzerine sıcak varak ve soğuk gofre olmak üzere toplam 24 baskı uygulanmış, eserin ağız kısımları, doğallık hissi sağlamak amacıyla çeşitli kumaş boyası karışımları kullanılarak tek tek elde boyanıp üzerine ipek baskı (serigrafi) uygulanmıştır. Böylece asıl nüshanın ağız kısmındaki desenlerin tıpkıbasımda aynıyla yer alması da sağlanmıştır.

Eser Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından 2014 yılında projelendirilip, baskısı Kasım 2016 ayında tamamlanan “Şeyh Hamdullah Hattı Mushaf-ı Şerîf’in Tıpkıbasımı” ülkemiz yayıncılığına katkı sağlaması ve bu yöndeki çalışmaları teşvik etmesi umuduyla kültür dünyamıza sunulmuştur. (1)

Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığının bu çalışmalarından dolayı Allah razı olsun der, Şeyh Hamdullah Efendinin de ruhunun şad olmasını dileriz.