Binlerce yıldır içinde yaşadığımız Dünya hakkında pek çok bilgiye sahibiz ancak bu gezegenin iç yapısı hakkında neler biliyoruz? Fark etmeden üzerinde yürüdüğümüz yerlerin altında aslında bizi ve gezegen hareketlerini etkileyen katmanlar var. Gelin gezegenimiz Dünya’nın katmanlarına yakından bakalım ve ilginç özelliklerinden bazılarını görelim.

Var olduğumuz günden beri üstünde yaşadığımız Dünya’yı keşfetmek için elimizden geleni yapıyoruz. Gördüklerimizi inceliyor ve anlamlandırmaya çalışıyoruz. Bugün bile hala tam olarak keşfetmekte ve anlamakta zorlandığımız Dünya aslında sadece bir dış kabuk. Çünkü gezegenimiz diğer pek çok gezegen gibi katmanlardan oluşuyor ve Dünya’nın katmanları aslında yaşadığımız kabuktan çok daha derine iniyor.

Dünyamızı bir soğan gibi düşünüp kabuklarını soymaya başlarsak dört farklı katmandan oluştuğunu görürüz. Webtekno editörleri tarafından hazırlanmış olan bilim haberleri ve içeriklerine göre bu katmanlar kabuk, manto, iç çekirdek ve dış çekirdekten oluşuyor. Daha da ilginç olan, en derin katmanın hareketleri bile Dünya’yı ve dolayısıyla üstünde yaşayan biz insanları etkiliyor. Dünya’nın katmanlarına yakından bakalım ve ilginç özelliklerinden bazılarını görelim.

Dünya’yı oluşturan katmanlar nelerdir?

Kabuk

Manto

İç çekirdek

Dış çekirdek

Kabuk:

Yaşamakta olduğumuz ve katmanları keşfedilene kadar Dünya’nın tamamını oluşturduğunu zannettiğimiz yer aslında Dünya’nın dış kabuğudur ve en ince katmandır. Ortalama 40 kilometre olan kabuğun kalınlığı yer yer 5 ile 70 kilometre arasında değişiklik gösterebilir. Orantıladığımız zaman bir elmanın kabuğundan daha ince olduğunu söyleyebiliriz.

Dünyamızın kabuğu okyanus altlarında bulunan okyanusal kabuk ve diğer alanlarda bulunan karasal kabuk olarak ikiye ayrılır. Bazalt ve benzeri yoğun kayalardan oluşan okyanusal kabuk daha sert ve derin. Granit ve benzeri kayalardan oluşan karasal kabuk çok daha kalındır. Tektonik plakalara ayrılmış olan kabuk, manto üzerinde yüzmektedir.

Manto üzerinde yüzen Dünya’nın tektonik plakaları üç ana gruba ayrılır. Bunlar yakınsal, ıraksal ve dönüştürücü plakalardır. Bu ayrım, tektonik plakaların hareketlerinin incelenmesi sonucu yapılmıştır. Yıllarca hareketsiz olduğu düşünülen bu plakaların mantonun keşfedilmesi ile beraber hareket ettikleri ve hatta yüzdükleri ortaya çıkmıştır.

Manto:

Yaklaşık 2890 kilometre kalınlığında olan manto, Dünya’nın en kalın tabakasıdır. Gezegen hacminin yüzde 84’ü mantodan oluşur. Dünya dış kabuğunun hemen altında yer almaktadır. Sismolojik özelliklerine göre alt ve üst manto olarak ikiye ayrılır.

Peridotit isimli bir kayadan oluşan ve dış kabuğun 670 kilometre altına kadar uzanan alan üst mantodur. Üst mantonun bittiği yerde alt manto başlar. Hareketli bir yapıya sahip olan mantonun bileşenleri yüzeye doğru sıcak bir şekilde yükselirken aşağı doğru soğuk bir şekilde iner. Bu şekilde sonsuz bir sirkülasyon sağlanır. Tektonik hareketlere ve dolayısıyla depremlere bu hareket neden olur.

Tektonik plakalar manto üzerinde yüzdükleri için tüm bu hareketler depremleri meydana getirir. Ancak bu depremler kabukta olduğu gibi mantonun kendisinde de yaşanır. Manto herhangi bir zemin üzerinde yüzmez ve plakalardan oluşmaz. Bu nedenle söz konusu depremlerin, mantoda yaşanan sıcak ve soğuk hava değişimi sonucu oluşan hacim değişikliği kaynaklı olduğu düşünülmektedir.

İç çekirdek:

Dış çekirdekten daha derinde bulunan iç çekirdeği anlamadan, dış çekirdeğin ne olduğu biraz karmaşık gelebilir. 1220 kilometre yarıçapa sahip olan iç çekirdek katı halde bulunur. İç çekirdek, 5400 derecelik bir sıcaklığa sahiptir.

Isı değişimi yaşandıkça dış çekirdeğin bir kısmı iç çekirdeğe karışarak yavaş da olsa bir büyüme gözlemlenir. İç ve dış yapısı ile birlikte Dünya çekirdeğinin tahmini soğuma hızı, 1 milyar yılda 100 derecedir. Doğu - batı hattında simetrik bir yapıya sahip olan çekirdeğin büyüme hızı, Dünya’nın manyetik alanı üzerinde etkilidir.

Dış çekirdek:

3400 kilometre yarıçapa sahip olan dış çekirdek sıvı halde bulunur. Aslında sıvıdan ziyade dış çekirdeğin ağdalı bir yapısı olduğunu söylemek daha doğru olacaktır. Katı halde olmadığı için oldukça kolay bir şekilde deforma olabilmektedir. Yaklaşık 6000 derece sıcaklığa sahip olan dış çekirdek, şiddetli bir konveksiyon akıma maruz kalarak çalkalandığı için Dünya’nın manyetik alanını direkt olarak etkilemektedir.

Dünya katmanlarının keşfedilmesi:

Göremediğimiz ve yüksek ısı nedeniyle aşağı inip bakamadığımız Dünya katmanları hakkında bu kadar detaylı bilgiyi nasıl öğrendiğimizi sorguluyor olabilirsiniz. Bu sorunun cevabı sismik dalgalarda saklı. Yer kabuğu altına gönderilen sismik dalgalar geri dönüşleri sırasında geçtikleri ve çarptıkları her yer hakkında pek çok detaylı bilgi getiriyorlar.

Elbette sismik dalgaların yer kabuğundan aşağı inip yukarı çıkardıkları bu bilgiler hemen öyle kolay anlaşılmıyor. Söz konusu veriler, bilim insanları tarafından işleniyor ve bazı simülasyonlar hazırlanıyor. Yapılan simülasyonlar sayesinde tıpkı bir soğanı kesip de katmanlarını inceler gibi detaylı şekilde Dünya’nın katmanlarını görebiliyoruz.

Tüm bilimsel verilerde olduğu gibi Dünya’nın katmanları hakkında bildiğimiz tüm bu bilgiler de şu an için geçerli olan doğrulardır. Bilim insanları her geçen gün Dünya’nın katmanları hakkında yeni çalışmalar yapmaya devam ediyorlar. Hatta binlerce derece sıcaklığa dayanacak makineler bile bu çalışmaların bir parçası. Kim bilir belki yakın bir zamanda bu kadar yoğun bir sıcaklığa dayanacak makineler sayesinde Dünya’nın merkezine seyahat ederek tüm bu katmanları kendi gözümüzle görebiliriz.